-
1 авыздан тартып алу
2) (пря́мо, буква́льно, чуть ли не) из зубо́в вы́рвать (вырыва́ть, выхва́тывать/вы́хватить, вы́драть) ( у кого) (запасные части у мастера)3) перехва́тывать/перехвати́ть, отнима́ть/отня́ть ( у кого)4) (пря́мо, буква́льно, чуть ли не) изо рта вытя́гивать/вы́тянуть, вырыва́ть/вы́рвать (у кого-л.) (слово, признание, согласие), (пря́мо...) вытя́гивать/вы́тянуть ( из кого)5) перебива́ть/переби́ть (кого-л.) (что́бы говори́ть за него́)6) см. авыздан алып әйтү -
2 комсызланып тартып алу
ха́пнуть -
3 көч белән тартып алу
отторга́ть/отто́ргнуть книжн. (чью-л. территорию) -
4 тартып-йолкып алу
урыва́ть/урва́ть; вырыва́ть/вы́рвать ( из рук) -
5 авыздан алу
әйтергә тора идек, авызыбыздан алып әйттегез — вот-во́т, мы то́ же са́мое хоте́ли сказа́ть
-
6 авыздан өзеп алу
-
7 авыз
сущ.1)а) рот (человека, животного, птицы, рыбы); зев, пасть (зверя, крупного животного, хищной рыбы) || ротово́йавыз кырые (чите) белән генә елмаю — улыба́ться кра́ешком рта
авызым кипте — (у меня́) во рту пересо́хло
авызга бармак кую — приложи́ть па́лец ко рту (т. е. делать кому-л. предупредительный знак, чтобы замолчал или помолчал)
авыз куышлыгы — ротова́я по́лость
авызың кыек (чалыш) булганга көзгегә үпкәләмә — (посл.) не́ча пеня́ть на зе́ркало, ко́ли ро́жа крива́
авыз пешкәч (пешсә), салкын (суык) суны да өреп эчәсең — (посл.) обжёгшись на молоке́, ду́ешь и на во́ду
бүре авызына эләгү — попа́сть (угоди́ть) в пасть во́лку (к во́лку)
авызы кыек булса да, бай баласы сөйләсен — ирон.; посл. пусть говори́т байчо́нок, хоть у него́ и рот криво́й (на сто́рону); бога́тый врёт, никто́ не уймёт
б) перен.; разг. рот, едо́ксигез авыз бит бер гаиләдә — во́семь ртов ведь в семье́
в) уста́ ед. нетавызы белән сөйләү — говори́ть уста́ми (кого-л.)һәр кешенең авызында шул гына — у всех на уста́х одно́ и то́ же
г) говори́ло грубo-прост.яп авызыңны — закро́й своё говори́ло
2) обычно авыз|ыа) го́рло, го́рлышко (графина, горшка); горлови́на (цистерны, парового котла)авызы китек шешә — буты́лка с отби́тым го́рлышком
фляганың авызыннан эчү — пить из го́рлышка фля́ги
б) у́стье (печи, скважины, оврага, ложбины, балки)киң авызлы мич — печь с широ́ким у́стьем
кылыч кынының авызы — у́стье са́бельных но́жен
морҗа авызы — у́стье печно́й трубы́
в) ра́стру́б (музыкальной трубы, шланга)г) чело́ (плавильной печи, горна); хайло́ спец. ( технической печи)мич авызын еш агарту — ча́сто бели́ть чело́ пе́чи
д) жерло́, зев (печи, паровозной топки); пасть (водосточной трубы, туннеля); ду́ло (ружейного ствола, пушки)әллә ничә авызлы вулкан — вулка́н с не́сколькими же́рлами
эре калибрлы туп авызы — ду́ло (жерло́, зев) крупнокали́берного ору́дия
е) вход, лаз, прохо́д (в шалаш, шахту, пещеру); лаз (в нору, логово, конуру)кышкылыкка лапас авызын томалау — закры́ть на́ зиму вход (прохо́д) в наве́с-хлев
штольня авызында көтеп тору — поджида́ть у вхо́да в што́льню
баз авызына килү — подойти́ к вхо́ду в по́греб
мәгарә авызы — вход в пеще́ру; лаз пеще́ры; вы́ход (из) пеще́ры
аралык авызында туктап калу — останови́ться у прохо́да
ачык капка авызында тору — стоя́ть в проёме откры́тых воро́т; стоя́ть в воро́тах
з) отду́шина, хайло́ прост. ( проруби)бәке авызын киңәйтү — расши́рить проду́шину (в) про́руби
и) отве́рстие, зев ( люка)сыерчык оясының авызы — отве́рстие скворе́чника
к) верх (чего-л.)кисмәк авызына иелү — наклони́ться к каду́шке; склони́ться над каду́шкой
киң авызлы чиләк — ведро́ с широ́ким ве́рхом; ведро́, расширя́ющееся кве́рху
силос чокырының авызы киң булган — верх си́лосной я́мы получи́лся широ́ким
л) вы́рез, проре́з, верх ( кармана)кесә авызын киң итү — сде́лать вы́рез (верх) карма́на широ́ким
кулны кесә авызна китерү — поднести́ ру́ку к карма́ну
м) свищ, отве́рстие (в нарыве, ране), сви́щикн) перен. (са́мое) пе́кло, (са́мая) пасть (чего-л.)ут авызында булып чыгу — побыва́ть в (са́мом) пе́кле (огня́)
куркынычның авызына ук эләгү — угоди́ть пря́мо в пасть (пе́кло) опа́сности
о) в знач. нареч. авызыннан до́верху (наполнить какой-л. сосуд, яму)почта әрҗәсе авызыннан тулган иде — почто́вый я́щик был наби́т до́верху
•авыз ачып бару — см. авыз ачып йөрү
авыз ачып торучы — ротозе́й, ротозе́йка; зева́ка, рази́ня
авыз ашка тую — см. авыз ипигә тую
авыз (ни, нәрсә) әйткәнне (сөйләгәнне) колак ишетмәү — не отдава́ть себе́ отчёта в том, что говори́шь; говори́ть безотве́тственно; броса́ться слова́ми; не слы́шать того́, что говори́шь
авыз бармау — не (невозмо́жно) вы́говорить (вы́сказать); язы́к не повора́чивается (повернётся) (сказа́ть)
авыз белән карау — ирон. ртом гляде́ть (смотре́ть); рот разева́ть, ротозе́йничать
авыз белән тыңлау — ирон. ртом слу́шать (выслу́шивать/вы́слушать, прослу́шать, прослу́шивать/прослу́шать) ртом; уша́ми хло́пать; слу́шать и глаза́ми хло́пать (морга́ть)
авыз буяу — см. авыз пычрату
авыз (да) ачырмау (ачтырмау) — (и, да́же) рта раскры́ть (откры́ть) не дава́ть; (и, да́же) заикну́ться (сло́ва сказа́ть) не дава́ть
авыз еручы — неодобр.; см. ерык авыз 3)
авыз ерып алу — неодобр. позубоска́лить прост.
авыз җәелү — прост.; см. авыз ерылу
авыз җебетү — см. авыз чылату 2)
авыз җебү — распуска́ть/распусти́ть ню́ни (слю́ни)
авыз йомдыру — см. авыз каплау
авыз йомып бару — идти́ мо́лча
авыз йомып утыру — сиде́ть молчко́м (с закры́тым ртом)
авыз кабарту — см. авыз бүлтәйтү 1)
авыз каплану — замолча́ть, прикуси́ть (закуси́ть) язы́к
авыз килмәү — см. авыз оешмау
авыз күпертү (күптерү) — см. авыз бүлтәйтү 1)
авыз кыегайту — см. авыз кыйшайту
авыз кыймылдату — шевели́ть (пошеве́ливать/пошевели́ть) губа́ми
авызда (авыз тулы) (кара) кан булса да (кеше алдында) төкермәү — терпе́ть (не хны́кать, не пла́каться), не вы́дать себя́ (ни при каки́х обстоя́тельствах; что бы ни случи́лось)
авыз тутыру — см. авызга тутыру
авыз тую — см. авыз ипигә тую
авыз чалшайту — см. авыз кыйшайту
авыз ябышмау — см. авыз оешмау
авызга каптыру — см. авызга салу
авызга кергәнне йотмау (чәйнәмәү) — ирон. отка́зываться от того́, что само́ (в ру́ки) идёт (плывёт, даётся)
авызга керердәй (кереп китәрдәй) булып — о́чень внима́тельно, затаи́в дыха́ние
авызга килү — см. телгә килү
авызга салганны көтмәү — не дожида́ться, пока́ тебе́ в рот поло́жат
авызга су алу — см. авызга су кабу
авызга су кабып калу — набра́ть в рот воды́ (и промолча́ть); промолча́ть (набра́в воды́ в рот)
авызга тастымал тыгып булмый (тыга алмыйсың) — рот (гло́тку, го́рло) не заткнёшь, рот не закро́ешь (прикро́ешь) (кому-л.)
авызга уймак кабу — редко; см. авызга су кабу
авызга уймак капкан кебек (шикелле, сыман, төсле) — редко; см. авызга су капкан кебек
авызда (гына) тотарлык — язы́к прогло́тишь
авызда кош сайрату (уйнату) — в разн. знач. соловьём петь (залива́ться, разлива́ться)
авызда сер тормау — прогова́риваться/проговори́ться; проба́лтываться/проболта́ться разг.; не мочь (уме́ть) держа́ть язы́к за зуба́ми; не уме́ть храни́ть секре́тов
авызда сүз тормау — не уме́ть (мочь) держа́ть язы́к за зуба́ми (на при́вязи); язы́к распуска́ть/распусти́ть
авыздагыны алдыру — прозева́ть (упуска́ть, упусти́ть) своё; оказа́ться ротозе́ем (рази́ней, растя́пой, шля́пой, лопухо́м прост.)
авыздан йолып алу — см. авыздан тартып алу в знач. 2), 4)-6)
авыздан күбек чәчеп — неодобр. с пе́ной у рта (кричать на кого-л.), с пе́ной на уста́х ( похвалиться)
авыздан сүзне аркан белән дә (тартып) алып булмау (ала алмау) — см. авыздан сүз ала алмау; ≈≈ (из, у кого-л.) сло́ва арка́ном не вы́тянуть (вы́рвать)
авыздан сүзне келәшчә белән дә (тартып, йолкып) алып булмау (ала алмау) — см. авыздан сүз ала алмау; (из, у кого-л.) сло́ва клеща́ми (наси́льно) не вы́тянуть (вы́рвать)
авыздан тартып алырга торучы — рвач; хапу́га, хапу́н прост.
авыздан тере саескан очыру (очырту) — плести́ (нести́, говори́ть) чушь (вздор, околе́сицу, ерунду́, чепуху́), моло́ть (вздор, чушь, ерунду́, чепуху́); залива́ть, трепа́ться, бреха́ть прост.; пуска́ть (пусти́ть, запуска́ть/запусти́ть, распуска́ть) у́тку книжн.
авыздан төкерек килү — прост.; см. авызга төкерек килү
авыздан төкерек чәчеп — неодобр. с пе́ной у рта, бры́згая слюно́й (кричать на кого, ругать кого, хвастаться)
авыздан ут бөркү — см. авыздан ут чәчү 1), 2)
авызны кара канга буяу — см. авызны кан итү 1)
авызны кызылга буяу — см. авызны кан итү 1)
авызны чөйгә элеп — см. авыз күтәреп 1)
авызына саескан төкергән — см. авызына шайтан төкергән 1), 2)
авызыннан чыкканны эт җыймас (ашамас) — скверносло́в; тот, кто говори́т непристо́йности (непристо́йные и́ли неприли́чные слова́); выража́ться непристо́йно (непристо́йными слова́ми)
авызының тупсасы, теленең туктасы юк — прост. трещо́тка, соро́ка, тарато́рка, балабо́лка; бесстру́нная балала́йка прост.; говори́т день до ве́чера, а слу́шать не́чего
- авыз ачу- авызәдәбияты
- авыз гармуны
- авыз итү
- авыз итеп карау
- авыз иҗаты
- авыз пешү
- авыз тәме
- авыз эче
- авызга кабу
- авыз алдау
- авыз алдалау
- авыз ачып йөрү
- авыз ачып калу
- авыз ачып карап тору
- авыз ачып карап утыру
- авыз ачып тору
- авыз ачып тыңлау
- авыз ачып тыңлап тору
- авыз балда-майда булу
- авыз бал-май булу
- авыз бал да май булу
- авыз белән кош тоту
- авыз белән кош тотучы
- авыз бикләү
- авыз бозу
- авыз бүлтәйтү
- авыз бөршәйтү
- авыз бәлшәйтү
- авыз ачмау
- авыз да ачмау
- авыз еру
- авыз ерылу
- авыз ерып
- авыз җәеп
- авыз җебегән булу
- авыз җыеру
- авыз җыю
- авыз җыя алмау
- авыз ипигә тую
- авыз икмәккә тую
- авыз йому
- авыз йомып
- авыз йомып калу
- авыз йомып тору
- авыз йомып үткәрү
- авыз каплау
- авыз котырту
- авыз күтәреп
- авыз кыйшайту
- авыз кычыту
- авыз майлау
- авыз оешмау
- авыз күнмәү
- авыз пычрату
- авыз салындыру
- авыз салыну
- авыз сулары килү
- авыз сулары кору
- авыз суы кору
- авыз суларын агызу
- авыз суларын китерү
- авыз суын китерү
- авыз суларын корыту
- авыз суын корыту
- авыз сүздән бушамау
- авыз тидерү
- авыз тидереп карау
- авыз тишек булу
- авыз туйганчы
- авыз турсайту
- авыз тутырып
- авыз тыю
- авыз чайкау
- авыз чите белән
- авыз чите белән генә
- авыз чылату
- авыз ыржайту
- авыз эчендә ботка пешерү
- авыз эчендә ботка кайнату
- авыз эченнән
- авыз эченнән ботка пешерү
- авыз эченнән ботка кайнату
- авыз ябу
- авыз ямьшәйтү
- авызга авыз куеп
- авызга авыз карап
- авызга алгысыз
- авызга алу
- авызга гына карап тору
- авызга йокмау
- авызга да йокмау
- авызга карату
- авызга карау
- авызга керергә тора
- авызга керәм дип тора
- авызга керү
- авызга салганны йотмау
- авызга салу
- авызга су кабу
- авызга су капкан кебек
- авызга су капкан шикелле
- авызга су капкан төсле
- авызга су капкан сыман
- авызга су капкан диярсең
- авызга сугу
- авызга тел сыймау
- авызга тию
- авызга төкерек килү
- авызга тутыру
- авызга чәйнәп салу
- авызга чәйнәп каптыру
- авызда бал-май булу
- авызда бал да май булу
- авыздан алу
- авыздан алып әйтү
- авыздан ана сөте кипмәгән
- авыздан җан чыгарга тору
- авыздан җан чыгу
- авыздан җан чыкканчы
- авыздан өзелмәү
- авыздан өзеп
- авыздан өзеп алу
- авыздан өзеп алып әйтү
- авыздан өзмәү
- авыздан селәгәй килү
- авыздан селәгәйләр килү
- авыздан селәгәй агу
- авыздан селәгәйләр агу
- авыздан сүз ала алмау
- авыздан сүз алып булмау
- авыздан сүз чыкмау
- авыздан тартып алу
- авыздан төшермәү
- авыздан ут чәчү
- авыздан ут чәчрәтү
- авыздан чыгу
- авыздан ычкындыру
- авыздан ычкыну
- авызны ачсаң, үпкәң күренү
- авызны ачсаң, үпкәң күренергә тору
- авызны кара кан белән юу
- авызны кан итү
- авызны кара кан итү
- авызны чамалап ачу
- авызны чөйгә элү
- авызы пешмәгән
- авызына шайтан төкергән
- авызына иблис төкергән
- авызыңа бал да май
- авызыңнан җил алсын
- авызыңнан чыкмасын! -
8 тарту
I сущ.; этногр.пода́рок жениха́ неве́сте ( перед свадьбой)II перех.тарту бирү — дава́ть/дать пода́рок неве́сте
1) тяну́ть/потяну́ть || потя́гивание ( к себе); притяну́ть || притя́гиваниеишекне тарту — притяну́ть дверь к себе́
2) дви́гать, придви́нуть || передвиже́ние (в определённую сторону, к чему)урындыкны өстәлгә таба тарту — передви́нуть стул к столу́
3) тяну́ть, тащи́ть, волочи́ть ( сани)4) тяну́ть за собо́й, везти́ си́лой тя́ги5) тяну́ть || тя́га; удлини́ть || удлине́ние (си́лой)резина тарту — тяну́ть рези́ну
оста сатучы тартып үлчәр — (посл.) ло́вкий продаве́ц (тка́ни) ме́рит, натя́гивая (удлиня́я) си́лой
6) дёргать/дёрнуть || дёрганиедилбегәне тарту белән — как то́лько дёрнули за во́жжи
ишекне тартып ачу — откры́ть две́ри, си́льно дёрнув
курок тарту — дёрнуть за куро́к
7) отдёргивать/отдёрнуть || отдёргиваниекулыңны тарт! — убери́ ру́ку (букв. отдёрни ру́ку)
8) разг. стя́гивать/стяну́тьбергә тарту — стяну́ть вме́сте (в одно́ ме́сто)
9) перен. обу́здывать/обузда́ть || обу́здывание, обузда́ние ( чувств)нәфесеңне тарт — обузда́й свою́ жа́дность
уеңны тарт — и не поду́май
10) перен. устремля́ться, устреми́ться, стреми́ться || устремле́ние, стремле́ние ( к чему)иш ишенә тартыр, ишәк абзарына тартыр — (посл.) ка́ждый стреми́тся к себе́ подо́бным, а осёл - то́лько в свой хлев
су уң як ярга тарта — вода́ стреми́тся к пра́вой стороне́ бе́рега
11) привлека́ть/привле́чь || привлече́ние ( внимания)игътибарны тарту — привлека́ть внима́ние
12) вовлека́ть/вовле́чь, привлека́ть/привле́чь || вовлече́ние, привлече́ние (к определённой деятельности, в организацию, предприятие и т. п.)эшкә тартырга кирәк — на́до вовле́чь в рабо́ту
13) притя́гивать/притяну́ть, тя́га (человека к чему-л. предназначенному судьбой - говорится с полумистическим оттенком)туган җир тартуы — притя́гивание родно́й земли́, тя́га к родно́й земле́
ризыгы тарткандыр — вида́ть, (суждённый ему́) хлеб насу́щный притя́гивал
туфрагы тарткандыр — вида́ть, притяну́ла (суждённая ему́) по́чва (в знач. моги́ла) (говорится о человеке, который умер в пути, в гостях, на чужой земле и т. п.)
14)а) склоня́ть/склони́ть || склоне́ние, клоне́ние, укло́н (к чему-л.)уенга тарту — склоня́ть/склони́ть, клони́ть к игре́, шу́тке
б) вести́ (дело) к чемуәшәкелеккә тарту — склоня́ть на ме́рзости (о разговоре, уговоре и т. п.)
15) неперех. уподобля́ться/уподо́биться || уподобле́ние; быть подо́бным, похо́жим || похо́жестьәнисенә тарткан — похо́ж на мать
16) тяну́ть, протя́гивать/протяну́ть || протя́гивание (шнура, верёвки)баганадан баганага чыбык тарту — протяну́ть про́волоку от столба́ до столба́
17) редко проводи́ть/ провести́ || проведе́ние (линии, черты); стро́ить/постро́ить || постро́йкакүпер тарту — стро́ить мост
18) окра́сить, де́лать/сде́лать иску́сственную окра́ску || окра́ска (бровей и т. п.)сөрмә тарту — окра́сить сурьмо́й ( веки)
19) пришива́ть/приши́ть || пришива́ние (ленты и т. п.)җияк (тасма) тарту — приши́ть по кра́ю (оде́жды, тка́ни) тесьму́
20) (-га тарту) натя́гивать/натяну́ть || натя́гивание (чего-л. на какую-л.) пове́рхностькәҗә тиресен кирегә тарт, күнчегә сат — (посл.) ко́зью шку́ру натяни́ на решётку (для су́шки) и прода́й коже́веннику
21) передвига́ть || передвига́ние по шнуру́, про́волоке и т. п., задёргивать/задёрнуть ( штору)22) затя́гивать/ затяну́ть || затя́гивание, затя́жка (пояса и т. п.)билгә каеш тарту — затяну́ть по́яс ремнём
23) тяну́ть, затяну́ть || тя́га, затя́гивание (в трубу, в отверстие и т. п.)морҗа тартуы — тя́га в печно́й трубе́
24) затя́гиваться/затяну́ться || затя́гивание; завола́кивать/заволо́чь (о влаге, дыме, тумане, газе и т. п.)дым тарткан дивар — стена́, затя́нутая вла́гой
томан тарткан урман — лес, в кото́ром расстели́лся тума́н
25) кури́ть || куре́ниетартып артмассың — (посл.) от куре́ния не приба́вить ( в росте)
26) игра́ть/сыгра́ть || игра́ на музыка́льных инструме́нтахгармун тарту — игра́ть/сыгра́ть на гармо́ни
курай тарту — игра́ть на кура́е
кубыз тартукан бармагын ялар — (посл.) тот, кто игра́ет на варга́не, па́льчики обли́жет (по-видимому, намёк на бедность музыканта)
27) моло́ть ( о мельнице)тегермән тарта - оны юк — ме́льница ме́лет, а муки́ нет ( загадка о движении и шуме на рынке)
тарта торгач он булыр — (погов.) переме́лится - мука́ бу́дет
28) в отде́льных выраже́ниях: пережива́ть || пережива́ние ( определённых чувств)аһ тарту — говори́ть увы́ (сильно раскаиваться или сожалеть о чём-л.)
гамь тарту — пережива́ть чу́вство забо́тливости, горева́ть по по́воду (чего-л.)
29) разг.; см. тартышу 5)уң кашым да тартадыр, сул кашым да тартадыр, ике кашым бергә тартса сөенечем артадыр — (шутл. песня) дёргается у меня́ и пра́вая бровь, дёргается у меня́ и ле́вая бровь; е́сли подёргиваются о́бе бро́ви, э́то обы́чно к ра́дости ( это к лучшему)
30) стегану́ть, уда́рить || уда́р плёткой, кнуто́м ( короткий и резкий)атка камчы тарту — уда́рить коня́ плёткой разо́к по спине́
31) затя́гивать/затяну́ть || затя́гивание; продлева́ть/продли́ть || продле́ние чего-л. (нарочно)см. тж. сузуозакка тарту — затяну́ть надо́лго
32) неперех. тяну́ть, ве́сить, име́ть определённый весалтын алка авыр тарта - алты мыскалдан арта — ( песня) золоты́ се́рьги ве́сят мно́го - бо́лее шести́ золотнико́в
•••тартып алу — отнима́ть/отня́ть си́лой
тартып бәйләү — затя́гивать/затяну́ть с си́лой и привяза́ть ( проволокой)
тартып чыгару — вы́тянуть, вы́дернуть, вы́тащить
-
9 көч
сущ.1) в разн. знач. си́ла, мощь, могу́щество, мо́щностьфизик көч — физи́ческая си́ла
көч белән сугу — уда́рить си́лой
көче ташып торган чак — в расцве́те сил
илнең экономик көче — экономи́ческая мощь страны́
тулы көчкә эшләү — рабо́тать на по́лную мо́щность
ут көче — огнева́я мощь
двигательнең көче — мо́щность дви́гателя
көч куллану — применя́ть си́лу
белем - зур көч — зна́ние - больша́я си́ла
рухи көч — си́ла ду́ха
характер көче — си́ла хара́ктера
көчне кызганмый эшләү — рабо́тать не жале́я сил; труди́ться изо все́х сил
бөтен көч белән (көчен биреп) — изо все́й си́лы, изо все́х сил
бөтен көчкә тырышу — стара́ться все́ми си́лами (изо все́х сил)
2) си́ла, эне́ргия; величина́ || силово́йавырлык көче — си́ла тя́жести
бәрелү көче — си́ла уда́ра
ышкылу көче — си́ла тре́ния
тартылу көче — си́ла притяже́ния
электр көче — электри́ческая си́ла (эне́ргия)
су көчен файдалану — испо́льзовать во́дную эне́ргию
көч басымы — силово́е давле́ние
3) си́ла (какая-л.)эшче көч — рабо́чая си́ла
яллы көчләр — наёмные си́лы
иҗади көч — тво́рческая си́ла
табигать көчләре — си́лы приро́ды
4) си́ла, де́йствие, де́йственность (слова, критики, примера)закон көченә керү — входи́ть в си́лу зако́на
карар үз көчендә кала — реше́ние остаётся в си́ле ( в действии)
5) обычно мн. си́лы (о какой-л. общественной группе)тынычлык көчләре — си́лы ми́ра
демократик көчләр — демократи́ческие си́лы
сыйнфый көчләр чагыштырмасы — соотноше́ние кла́ссовых сил
кораллы көчләр — вооружённые си́лы
6) трудкеше көченнән файдалану — эксплуати́ровать чужо́й труд
үз көче белән яшәү — жить свои́м трудо́м
бу тикшеренүгә күп көч салынган — в э́то иссле́дование вло́жено мно́го труда́
•- көч арту- көч үсү
- көч белән ачу
- көч белән җиңү
- көч белән тартып алу
- көч берәмлеге
- көч бетү
- көч китү
- көч калмау
- көч кыры
- көч үлчәгеч
- көче аз
- көчен киметү••көч җитәрлек — поси́льный, досту́пный; выполни́мый, достижи́мый
көч җитәрлек (килерлек) түгел — не по зуба́м
көч җитмәслек — непоси́льный
көч җыю — набра́ться сил
көч китерү — навреди́ть ( здоровью)
көч сәясәте — поли́тика си́лы
көч сынау (сынату) — про́бовать си́лы, поме́ряться си́лами
көч түгү (чыгару, сарыф итү) — тра́тить си́лы; труди́ться в по́те лица́
көч чыкмыйча көч керми — (погов.) без тра́ты сил не наберёшь сил
көче тоту — (по суеве́рию) выходи́ть бо́ком (кому-л.) (взяточнику; человеку, любящему присваивать чужое и т. п.)
көчтән калу — см. көч бетү
көчтән тыш — че́рез си́лу
көчендә калу — остава́ться в си́ле
көченә керү — войти́ в си́лу
- көч алу- көч бирү
- көч җитү
- көч җиткәнчә
- көч җиткән кадәр
- көч җиткән хәтле
- көч керү
- көч килү
- көч кую
- көч салу
- көч туплау
- көч җыю
- көчендә булу -
10 азаккысы
-
11 келәшчә
сущ.кле́щикеләшчә белән кадак суыру — клеща́ми выдёргивать гво́зди
келәшчә белән кызган тимерне тоту — держа́ть клеща́ми раскалённое желе́зо
••келәшчә белән тартып алу — вы́тащить клеща́ми (вытягивать слово, ответ, признание и т. п.)
келәшчә кебек — как кле́щи ( руки)
-
12 комсызлану
неперех.1) жа́дничать, станови́ться/стать жа́дным (ненасы́тным, а́лчным, коры́стным, корыстолюби́вым); проявля́ть/прояви́ть жа́дность2) жа́дничать, станови́ться/стать жа́дным (прожо́рливым, обжо́рливым), быть жа́дным (скупы́м)3) в знач. нареч. комсызланыпа) жа́дно, ненасы́тно, прожо́рливокомсызланып ашарга керешү — жа́дно наки́нуться на еду́
б) перен. с жа́дностью, с пристра́стиемкомсызланып тыңлау — слу́шать с пристра́стием
комсызланып уку — чита́ть с жа́дностью
•- комсызланып күп ашау
- комсызланып тартып алу -
13 үлем
сущ.1) смерть, кончи́на книжн. || сме́ртный, мёртвыйкешенең үлеме — смерть (кончи́на) челове́ка
фаҗигале үлем — траги́ческая смерть
үлемгә хөкем итү — приговори́ть к сме́рти
үлемнән оят көчле — (посл.) позо́р сильне́е сме́рти
үлем ике килми — (погов.) смерть не прихо́дит два́жды; двум смертя́м не быва́ть, одно́й не минова́ть
үлем кочагына ташлау — (погов.) бро́сить в пасть сме́рти
2) перен. смерть, коне́ц, ги́бельҗәмгыять үлеме — ги́бель о́бщества
••үлем авызыннан тартып алу — вы́рвать из лап сме́рти
үлем аклыгы — смерте́льная бле́дность
үлем алдындагы — предсме́ртный
үлем белән тартышу (якалашу) — быть ме́жду жи́знью и сме́ртью
үлем газабы — педсме́ртная аго́ния
үлем җәзасы — сме́ртная казнь
үлем исереклеге — помутне́ние созна́ния ( перед смертью)
үлем сәгате сугу — наступле́ние сме́ртного ча́са
үлем түшәге — сме́ртный одр
үлем хәлендә — при́ смерти
үлемгә бару — идти́ на смерть
үлемгә китерә торган — смертоно́сный
үлемнән калу — едва́ избежа́ть сме́рти; чуть не поги́бнуть
үлем түшәгендә (бусагасында, якасында) яту (тору) — быть (и́ли лежа́ть) при́ смерти
-
14 шытырдатып
нареч.1) см. шатырдатыпшытырдатып ерту — порва́ть, разорва́ть с тре́ском
шытырдатып сөйләп бирү — чита́ть наизу́сть без запи́нки
шытырдатып чабып чыктылар — в моме́нт скоси́ли
2) си́лой, наси́льно; принуди́тельно; обяза́тельношытырдатып тартып алу — отня́ть си́лой
шытырдатып имза куйдыру — наси́льно (си́лой) заста́вить подписа́ться
3) о́чень си́льно, кре́пкошытырдатып күзләрне йому — кре́пко зажму́рить глаза́
шытырдатып кысу — сжать о́чень си́льно
-
15 тарту-йолку
перех.; собир.1) повыдёргивать/повы́дергать || повыдёргивание; раздёргивать || раздёргиваниечүмәләне тартып-йолкып бетергәннәр — совсе́м раздёргали стожо́к
2) перен.; разг.а) гра́бить, разгра́бить ( что)б) урыва́ть/урва́ть себе́•- тартып-йолкып җыю -
16 аркан
I 1. сущ.1) кана́т, трос (толстый, пеньковый, стальной, паромный, причальный); бечева́ (мн. нет) || кана́тный, тро́совый, бечево́йаркан ишү — вить бечеву́
баржаны аркан белән тарттыру — отбукси́ровать ба́ржу на тро́се (кана́те)
2) арка́н спец. ( у табунных пастухов) || арка́нный ( шест)корыклы аркан — арка́н на шесте́
3) в косв. ф. при́вязьарканга бәйләү — привяза́ть, привязно́е содержа́ние (лошадь, корову, телёнка, козу)
арканда асрау — держа́ть (содержа́ть) на при́вязи (бычка, жеребёнка); привязно́е содержа́ние
арканнан алу — снима́ть/снять с при́вязи ( телёнка); отнима́ть/отня́ть от при́вязи (корову, которую пускают в стадо)
2. прил.ат яхшысы арканда, ир яхшысы тарханда — (посл.) до́брый конь - на при́вязи, лу́чший мужчи́на - в тарха́нах (на свобо́де, живёт свобо́дным)
кана́тный; верёвочный- аркан бауаркан баскыч — кана́тная (верёвочная) ле́стница
- аркан белән тоту
- аркан тарту
- аркан тартышу••- аркан ишүаркан белән тарттырып (сөйрәп, өстерәп, тарттырсаң, тартып) та — см. аркан белән дә
- аркан озынлыгы II нареч.1) спино́й, за́дом (к кому, чему) (стоять, лежать, повернуться)кояшка аркан утыру — сиде́ть спино́й (за́дом) к со́лнцу
аркан егылу — па́дать спино́й (на́ спину)
2) на спине́ ( плыть)3) за́дом (к чему находи́ться, стоя́ть, быть располо́женным: о строениях и т.п.)урамга аркан тора торган йорт — дом, стоя́щий за́дом к у́лице
•- аркан борылу
- аркан җил -
17 борын
I сущ.1) нос ( у человека и животных) || носово́йтөз борын — прямо́й нос
үрдәк борын — ути́ный нос
төймә борын — нос-пу́говка
борын тарту — шмы́гать но́сом
борын сеңгерү — сморка́ться
••борын астындагын күрми, урман артындагын күрә посл. — в чужо́м глазу́ сучо́к ви́дит, а в своём не ви́дит и бревна́ (букв. что под но́сом - не ви́дит, а что за ле́сом - ви́дит)
2) ры́ло ( у животных)4) нос, пере́дняя часть (судна, лодки, самолёта, автобуса и т. п.) || носово́й5) разг. нос, но́сик (чайника, самовара, кувшина, кумгана)6) тех. ла́па, губа́ ( у клещей)•- борын куышлыгы
- борын тәмәкесе
- борын тишеге
- борын яулыгы••борын асты кипмәгән — уничиж. нео́пытный, молодо́й; молоко́ на губа́х не обсо́хло
борын астына сөйләү — говори́ть (петь, произноси́ть и т. п.) в нос, под нос; о́чень ти́хо, про себя́
борын астындагын күрмәүне — ви́деть да́льше своего́ (со́бственного) но́са
борын астыннан алып китү (шудыру) — утащи́ть (стащи́ть) из-под но́са
борын башына (борын башыннан) — с но́су, с ка́ждого (брать, платить, получать и т. П.)
борын белән сөйләү — гнуса́вить
борын күтәреп — свысока́, гордели́во
борын күтәрү (борын чөерү) — задира́ть нос, нос кве́рху держа́ть (носить и т. П.), ва́жничать, зазнава́ться
борын күтәрә башлау — загорди́ться, возгорди́ться
борын сузу — наде́яться, упова́ть (на кого-л.; что-л.), пита́ть наде́жду, рассчи́тывать (на что-л.)
борын тартып тору — шмы́гать но́сом (о нерешительности, робости)
борын төртеп алу — немно́го поспа́ть
борын төртер урын булмау (борын төртер урын юк) — (букв. не́куда су́нуть и но́сик, не́где приткну́ться, не́где я́блоку упа́сть)
борын тыгу (борын төртү) — сова́ть (су́нуть), ты́кать (свой) нос, сова́ться с но́сом (вме́шиваться не в своё де́ло)
борын чәйнәшү — ссо́риться; сканда́лить
борынга борын — нос к но́су (но́сом к но́су); лицо́м к лицу́
борынга борын тыгарлык — о́чень хоро́ший, о́чень краси́вый, вы́сшего ка́чества ( об одежде)
борыны белән боз тишә — погов. но́сом зе́млю ро́ет (об отчаянном, хватком и расторопном человеке)
- борын төбендәборыны гына (утырып) калган — о́чень худо́й; оди́н нос оста́лся
- борын аша сөйләү
- борын аркылы
- борын астыннан
- борын белән
- борын эченнән
- борын җыеру
- борын салу
- борын салындыру
- борын төшерү
- борын салыну
- борын төшү
- борын төртеп чыгу
- борын чөерү
- борын чөю II сущ.; геогр.1) мыс2) коса́III нареч.1) пре́жде, в старину́, встарьборын шулай яшәгәннәр — в старину́ жи́ли так
2) зара́нее••туйга барсаң, борын бар, борын барсаң, урын бар — погов. (букв. на сва́дьбу ну́жно идти́ зара́нее, зара́нее придёшь, ме́сто найдёшь)
3) в знач. послелога до; пре́жде чем, до того́ каккояш чыкмас борын — до восхо́да со́лнца
••сикермәс борын, "һоп" димә — погов. не говори́ "гоп", пока́ не перепры́гнешь
•- борын-борын заман -
18 чыгару
перех.1) вынима́ть/вы́нуть, выта́скивать/вы́тащить, вытя́гивать/вы́тянуть; извлека́ть/извле́чь, выкла́дывать откуда-л.кесәдән акча янчыгы чыгару — вы́нуть из карма́на кошелёк
лотерея билеты тартып чыгару — вы́тянуть лотере́йный биле́т
бармагына кергән шырпыны чыгару — извле́чь (вы́тащить) из па́льца зано́зу
2) выноси́ть, выводи́ть/вы́вести, удаля́ть/удали́ть ( из комнаты) || вы́вод, вы́воз, удале́ниегөлләрне балконга чыгару — вы́нести цветы́ на балко́н
баланы урамга чыгару — выводи́ть ребёнка на у́лицу
мәетне чыгару — выноси́ть те́ло поко́йника
3) выпуска́ть/вы́пустить, отпуска́ть/отпусти́ть, пропуска́ть/пропусти́ть || выпуска́ние, отпуска́ние, пропуска́ниепропусксыз чыгару — выпуска́ть без про́пуска
казларны сарайдан чыгару — вы́пустить гусе́й из сара́я
4) переправля́ть/перепра́вить; вывози́ть/вы́везти; перевози́ть/перевезти́, переноси́ть/перенести́ || перепра́ва; перево́з, перено́сотрядны фронт сызыгы аша чыгару — перепра́вить отря́д че́рез ли́нию фро́нта
балаларны дачага чыгару — вы́везти дете́й на да́чу
5) вы́сунуть (язык, руку, голову)башны чыгару — вы́сунуть го́лову, вы́сунуться
телен чыгару — вы́сунуть язы́к
6) вышиба́ть, прошиба́ть/прошиби́тьчөйне чөй кагып чыгару — вышиба́ть клин кли́ном
7) перепра́вить через что-л. (горы, болота, границу)елганың икенче ягына йөк чыгару — перепра́вить груз на друго́й бе́рег
8) снима́ть/снять, увольня́ть/уво́лить ( о работе); исключа́ть/исключи́ть ( из списка) || сня́тие, увольне́ние, исключе́ниепартиядән чыгару — исключи́ть из па́ртии
9) выселя́ть/вы́селить (из квартиры, города, территории)10) вывози́ть/вы́везти (мусор, удобрение, навоз), экспорти́ровать ( товар) || э́кспорт, вы́возбазарга яшелчә чыгару — вы́везти о́вощи на ры́нок
11) производи́ть/произвести́, вы́звать, породи́ть ( шум)12) испуска́ть/испусти́ть, издава́ть/изда́ть, распространя́ть/распространи́ть ( запах) || выделе́ние, распростране́ниечәчәкләр хуш ис чыгаралар — цветы́ издаю́т прия́тный за́пах
13) пуска́ть/пусти́ть, пролива́ть/проли́тькүз яше чыгару — пролива́ть слезу́
14) уделя́ть/удели́ть, выделя́ть/вы́делить часть чего-л.мөлкәттән өлеш чыгару — вы́делить часть иму́щества
15) добыва́ть/добы́ть, выдава́ть/вы́дать на-гора́ (руду, нефть и т. п.)күмер чыгару — добыва́ть у́голь
16) натвори́ть, набедоку́ритьберәр бәла чыгаруы бар — мо́жет натвори́ть беду́
17) выду́мывать, сочиня́ть, изобрета́ть, твори́ть (мелодию, рассказ, художественное произведение, предмет, образ, небылицу и т. п.)18) издава́ть/изда́ть, выпуска́ть/вы́пустить || изда́ние, вы́пусккитап чыгару — изда́ть кни́гу
заём һәм маркалар чыгару — вы́пустить заём и ма́рки
19) класть (печь, трубу) || кла́дка20) выси́живать/вы́сидеть, выводи́ть/вы́вести птенцо́в || выси́живаниечеби чыгару — наси́живать, выси́живать цыпля́т
кыр үрдәкләре бала чыгарган — ди́кие у́тки вы́вели утя́т
21) зава́риватьйомшак су чәйне яхшы чыгара — мя́гкая вода́ хорошо́ зава́ривает чай
22) перен. освободи́ться от кого-чего-л., вы́кинуть, вы́бросить (из головы, из сердца, из памяти)аны күңел түреннән чыгара алмый — не мо́жет вы́бросить её из се́рдца
бу уйны башыңнан чыгару — вы́кинь э́ту мысль из головы́
23) прям.; перен. выводи́ть/вы́вести (из терпения, из спокойствия), вы́тащить (из погреба, ямы, болота и т. п.)караңгылыктан чыгару — вы́вести из темноты́, вы́зволить (из темноты, неволи, беды)
24) выноси́ть/вы́нести (постановление, решение, приговор); де́лать, сде́лать ( вывод)26) издава́ть/изда́ть, дава́ть/дать (указ, приказ, распоряжение)27) производи́ть/произвести́, выпуска́ть/вы́пустить ( продукцию)көнкүреш әйберләре чыгару — производи́ть бытовы́е изде́лия
28) в функ. вспом. гл. переводится приставками раз-, вы- и обозначает:а) де́йствие, напра́вленное нару́жукысып чыгару — вы́давить
сыгып чыгару — вы́жать
б) зако́нченность, завершённость, исче́рпанность де́йствияисәпләп (хисаплап) чыгару — рассчита́ть, вы́числить
29) в функ. вспом. гл. слу́жит для образова́ния сло́жных отымённых глаго́ловбракка чыгару — забракова́ть
яраксызга чыгару — бракова́ть
ялганга чыгару — отмести́, отве́ргнуть, как ложь, приня́ть за ложь
•- чыгарып кую
- чыгарып салу
- чыгарып ташлау••чыгару да сал (куй) — вынь да поло́жь; выкла́дывай всю подного́тную
чыгарып алу — этногр. умыка́ть
См. также в других словарях:
йолку — 1. Тамырланып үсеп утырган берәр нәрсәне тартып чыгару яки тамыры белән өзеп алу. Урыныннан тартып, каерып чыгару, кубару 2. Кискен хәрәкәт белән тарту, тартып алу. Беркетелгән яки тегелгән нәрсәне тартып өзү, өзеп чыгару. күч. Коткару, йолу бу… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
суыру — (СУЫРТУ) (СУЫРГЫЧ) (СУЫРТКЫЧ) – I. 1. Һава агымы белән эчкә тартып алу 2. Иренне кыскан килеш әз әзләп алу, эчү. Авызга кабып, суыргандай, имгәндәй итү (бармакны һ. б.). Организмдагы кан, сүл һ. б. ш имгечләре белән эчү, эчкә алу (бөҗәкләр,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
лента — тартып алу. Клубтарда ойналатын ойын. Аралығы 4 м дей қашықтықтағы орындыққа 2 адамды отырғызады. Бастаушының белгісі бойынша орындарынан ытқып тұрып, қарсыласының орындығын екі рет айналып келіп, орнына отырып, араларында созылып жатқан лентаны… … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
чыгару — 1. Нәрсәне дә булса берәр әйбернең эченнән тышка алу, тышка алып кую. Сыеклыкка батырылган берәр нәрсәне кире алу. Берәр җирдән казып яки тартып алу 2. Каян да булса берәр нәрсәне күтәреп алып чыгу, күчерү 3. Кемне дә булса берәр нәрсәнең эченнән … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
коткару — 1. Бәлә, һәлакәт, үлем һ. б. дан саклап калу, йолып калу 2. Азат итү, кемнең дә булса кулыннан, изү кысуыннан тартып алу. Азатлык, ирек бирү 3. Эләккән, кысылган урыннан тартып алу, ычкындыру … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
талаулау — (ТАЛАКЛАУ) (ТАЛАУЛЫ) – Талау белән авыру. II. ТАЛАУ – ф. 1. Һөҗүм итеп, тешләре яки тырнаклары белән эләктереп йолыккалау (хайваннар тур.) Тешләп, канны эчеп борчу (бөҗәкләр тур.) 2. Кемнең дә булса мал мөлкәтен көчлек белән тартып алу, үзләштерү … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ычкындыру — 1. Киертелгән, эләктерелгән, кысып тоткан җирдән кире чыгару, җибәрү, бушату бил каешын ы. . Кулны тоткан нәрсәдән алу, җибәрү. Кулдагы әйберне ялгыш яки ирексездән бушатып төшереп җибәрү, тотып тора алмау. Эләккән, кысылган, ябышкан яки… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
қарқындылығы орташа қақтығыс — экономикалық және қорғаныс әлеуетіне нұқсан келтіру, белгілі бір аумақты басып алу немесе бақылау орнату немесе мемлекетті елеулі саяси, аумақтық, экономикалық және басқа да көнбістікке мәжбүрлеу мақсатында тұтандырылуы мүмкін қақтығыс. Мұндай… … Казахский толковый терминологический словарь по военному делу
Секуляризация — (лат.saecularis қауымдық, зайырлы) қоғамның әртүрлі сфераларын, қоғамдық және топтық сананы, әлеуметтік қатынастар мен институттарды дін ықпалынан босату процесі. Діннің ықпалын әлсірету оның қоғамдағы орнын өзгерту, атқаратын функцияларының… … Философиялық терминдердің сөздігі
шытырдату — 1. Шытыр шытыр иткән тавыш чыгару 2. Шыкырдату ул тешләрен шытырдата, кулларын йомарлый 3. күч. рәв. ШЫТЫРДАТЫП – Чытырдатып, нык итеп (йому, тоту, кысу). Ачык, аңлаешлы итеп, чатнатып (уку, язу) китапларны ш. укый башлады. Кызганып, аяп тормыйча … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
экспроприация — ләү – Милекне көч белән һәм рәсми рәвештә тартып алу … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге